Grijs met een beetje rood

Er schijnt kritiek te zijn geweest op de Paus. Niet opzienbarend, hoge bomen vangen veel wind. Ik hoorde het via een Amerikaanse kennis die zeer politiek geëngageerd is, christelijk en gay. Hij heeft zelf een bewogen leven achter de rug en dat zet ie om in daden die diep respect afdwingen, zoals het combineren van dieren verzorgen met de opvang van drugs- en alcoholverslaafden. Hij vertelde dat hij het er niet mee eens was dat de Paus op zo´n hoge positie geplaatst was, omdat hij simpelweg in vroegere tijden lid was geweest van de Hitlerjugend.
En voor ik het wist, begon ik de Paus te verdedigen. Een opmerkelijk gegeven, ik ben geen katholiek en ik heb niet zoveel op met de kerk als instituut. Het zou me dus aardig koud kunnen laten, maar dat deed het niet.
Wat ik moeilijk vond was het zwart-wit denken van deze goeie man. Ik kon het evenwel wel plaatsen. De tweede Wereld Oorlog heeft voor een Amerikaan van mijn leeftijd een heel andere betekenis en ´kleur´ dan voor mij. En het maakte me bewust dat ik een tweede generatie-oorlogskind ben. Mijn ouders hebben beiden de gevolgen van de oorlog aan den lijve ondervonden en ook hun ouders, broers en zussen alsmede vrienden uit het buitenland, voornamelijk Engelsen. Ik ben me pas laatst bewust geworden, dat het mij ook beïnvloed heeft in mijn manier van denken en beleven van een aantal dingen.
Heroïsche verhalen over verzet, over schuilkelders, ontploffende granaten, over vluchten en je schuil houden vanwege de Arbeitseinsatz en stiekem je ouders bezoeken ´s nachts, over gevaar en meer.
Al die verhalen waren doordrenkt van de onveiligheid, het afschuwelijke van niemand kunnen vertrouwen, altijd op je hoede zijn en uitkijken. En de euforie toen daar een einde aan ging komen. Datzelfde zag je ook terug in de jaren die er op volgden. Het vaak bejubelen van de helden en het verguizen van diegenen die fout waren geweest, de verraders en collaborateurs. Pas nu begint zich enige nuance af te tekenen daarin. Tussen het zeer duidelijke zwart en wit komen er wat grijstinten. Dat is moeilijk, want wat te denken van mensen die in uitzonderlijke omstandigheden hun weg zochten. Makkelijker is het wanneer het overduidelijk is en er een scheiding gemaakt kan worden tussen fout en goed. Helaas zo werkt het niet in het leven.
Niet in Nederland, niet in de geallieerde landen noch in Duitsland zelf. Een land waar heel lang de bevolking gebukt ging onder een collectief schuldgevoel. Lange tijd is er ook weinig bekend geweest over weerstand en verzet in dat land zelf tegen het Nazi-regime. Ik heb gepraat met Duitse mensen, die de moed hadden om voor de oorlog, zeg maar in de aanlooptijd er naar toe, zich verzet hebben, met hand en tand en vol idealisme, maar door duidelijke actie´s tegen wat er zich begon af te tekenen. Dat werd hen niet in dank afgenomen  in veel gevallen. In een land waar steeds meer infiltratie van de Nazi´s zorgde voor onrust, voor polarisatie en voor doodgewone angst, houden velen zich gedekt en veilig. Een schijnveiligheid, maar toch...
Heel gewoon in die dagen daar, dat men de kinderen liet toetreden tot de Hitlerjugend. Een jeugdbeweging die gestoeld op paramilitaire leest, hen klaarstoomde om goede volwassen konrads te worden en het land(lees Hitler en co) van dienst te zijn. Kleine kinderen werden via het onderwijs ook geïntrueerd om hun eigen familie of ouders aan te geven als ze maar iets durfden te ondernemen wat het land(lees de partij) kon ondermijnen en werden zeer geprezen om hun vaderlandsliefde als het geschiedde. Ook al betekende dat afvoeren van ouders of een van hen...
Ik weet dat bij mijn moeders ouderlijk huis Engelse soldaten over de vloer kwamen die hen bevrijdden. Ze deden smalend over hoe erg het zou zijn in Duitsland. Dat zou wel meevallen....Een paar dagen later kwamen ze terug uit Berlijn, heel stil en in zichzelf gekeerd. Deze jongen knullen vertelden dat ze Duitse moeders hadden meegemaakt, die hun baby´s en kinderen voor hun tanks gooiden om de opmars van geallieerde troepen tegen te houden. Dat komt wel hard aan, stel ik me voor, als je als overmoedige soldaat je familie en vriendinnetje vaarwel kust en vol branie over de heldendaden die je gaat uitvoeren de zee oversteekt...Natuurlijk waren de Engelse vrouwen in fabrieken en op het land gaan werken om hun mannen en zonen te vervangen en natuurlijk waren er air raids en vluchtte men in schuilkelders, maar ze hadden niet de dagelijkse onveiligheid ondervonden. Niet het stiekeme luisteren via een illegale radio naar de oude koningin die hen moed insprak. Niet opgepakt, omdat men een paar lucifers boven het borstzakje van een colbert uit liet steken op koninginnedag. Of omdat men stiekem een varken hield, wat niet mocht.
Ik vrees dat ook Amerikaanse soldaten geronseld waren om op ´avontuur´ te gaan naar het verre Europa, waar die vijand een lesje geleerd diende te worden. Met dezelfde bravour en dapperheid en dezelfde onwetendheid en zin in wat anders als elke jongeman, een willig slachtoffer van de generaals die ´kanonnenvlees´ nodig hebben, in om het even welke oorlog. Zoals ook later de jonge mannen die ´ons Indië´ dienden te heroveren op de euvele Soekarno die zomaar dacht een einde te maken van eeuwen overheersing door simpelweg een onafhankelijkheidsdeclaratie voor te lezen en de roodwitte vlag te hijsen.
De Amerikaanse kennis van mij bedoelt het goed, maar ik vrees dat ie nog verstrikt zit in het zwartwitte denken. De Paus heeft misschien fout gehandeld toen als kind, of zijn ouders, ingegeven door angst of door vermeende vaderlandsliefde. Hij is nu een 85-jarige man, die het leuk vind om rode schoenen bij Prada te bestellen, handgemaakte, dure schoenen. En daarmee verschijnt ie morgen weer op zijn balkon, hoog boven het voetvolk op het St. Pietersplein om zijn zegen te geven aan de stad en de wereld. Ik heb mijn uiterste best gedaan om dingen iets te nuanceren. Niet voor de Paus, niet voor mezelf, maar om duidelijk te maken, dat het misschien goed is om wat meer grijs te zien,  wat meer lagen dan dat oppervlakkige bovenste laagje...Ik ben het niet eens met een hele hoop dingen en er zijn groepen waar ik geen deel van uit wil maken. Maar om met het badwater het kind weg te gooien, dat gaat me ook wat ver.
Hoe zei Ghandi het ook al weer? Er is maar één plek waar oorlog gevoerd dient te worden. In je eigen hart. Ik strijd met mezelf voor het recht van de grijsheid te mogen bestaan...