Opdoemend grijs

Ik zag een stukje in Trouw over een nieuw verschenen boek, getiteld ´Jodenjacht´. Het handelt, 65 jaar na dato over de mensen in het Haarlems politiekorps, die tijdens de Tweede Wereldoorlog joden verraden. Die werden natuurlijk opgepakt en afgevoerd naar de kampen. De zgn. jodenjagers kregen een premie per jood en vaak konden ze nog geld en sieraden ´scoren´ in die schamele tijd. Het bleek dat velen afkomstig waren uit religieuze hoek, 70 % protestant en 30 % katholiek. Nederland was nog erg verdeeld in zuilen. 
Niet alleen financieel voordeel, maar ook een diepgewortelde haat jegens joden, schijnt hun drijfveer te zijn geweest.
Ik word erg onrustig van dit soort berichten. Als ik het lees, begin ik op mijn stoel heen en weer te schuiven. Het is verwarrend, onthutsend en ik vind het een vervelend bericht. Dat is het natuurlijk niet, ik ervaar het alleen maar zo. Want ik ben nog van de generatie uit de nadagen van de verzuiling. Stevig katholiek opgevoed, met alles er op en er aan. En dat ging ver en zat veel en veel dieper geworteld, dan je erg in had.
Het resultaat was een soort van veilig gevoel, alles was keurig georderend. Je wist waar je vandaan kwam, waar je bij hoord en dat ´dat goed was´. Je hele wereld en leefomgeving was zo, je ouders, de buren, de pastoor, de onderwijzers op school, je ooms en tantes, de werkgever van mijn vader.
Je hoefde er niet aan te tornen. Geen vragen te stellen. Geen gedoe. En dat zou eeuwig zo blijven.
De boeken die je las, de films die je (sporadisch) zag, de tijdschriften of kranten die je las, alles was als het ware door een onzichtbare ballotage-commissie beoordeeld. En die had er ook een stempel ´goed´ op gedrukt. 
De hele wereld was zwart-wit. Geen greintje grijs te bespeuren. Iemand was goed of slecht. Iets was gevaarlijk of veilig. En ten gevolge van die instelling, die geest die door alles heen waardde, kon je heerlijk afmeten. Zelfs de vrij jonge geschiedenis, die van de Tweede Wereldoorlog. 
De Duitsers waren fout, dus mocht je die gerust als rotmoffen bestempelen. De Japanners ook, akelige mannetjes die heel vervelend bezig waren in ons Indië. De Italianen hoorden ook in dezelfde categorie.
Joden waren zielig. NSBers waren fout, misselijke landverraders. Verzetsmensen waren helemaal goed. Engelandvaarders ook, net als het koningshuis en Willemien die stiekem voor Radio Oranje sprak en briefkaarten met haar familie liet verspreiden met hart onder de riem spreuken. 
Nu komt dus, na jaren, de aap uit de mouw. Keurige, plicht-bewuste politiemensen, die de boel verlinkten. Om er zelf beter van te worden, omdat ze joden sowieso niks vonden(hadden Jezus vernaggeld) En ze staken dus a. een premie in hun zak, b. sieraden en ander waardevol spul, c. ze vernederden gepakte joden.
Velen van hen werden na de oorlog veroordeeld, enkelen opgehangen. Nederland was nog niet tegen de doodstraf. 
En ondertussen zit ik met mijn Arendsoog- en Swiebertjesmentaliteit en de oorlogsverhalen van mijn ouders in mijn achterhoofd dit te lezen. Het gooit de hele boel overhoop. Ik moet erg nadenken, hoe het nu zit, wat ik er van vind. En bovendien ook nog waar mijn ouders en grootouders blijven in het verhaal.
Het enige wat ik kan doen, is bij mezelf te rade gaan. Hoe zou het zijn geweest in die tijd? Om als kerkelijk iemand keuzes te moeten maken? Terwijl je gewend bent, de autoriteit boven je te volgen? En je hebt een gezin om te voeden en door de moeilijke tijd te loodsen. Wat hebben die mensen gehoord, toen ze twee keer per zondag de dominee bezig hoorden? Of de priester? 
Waren ze net zo bang voor joden toen, als mensen nu voor moslims? Dachten ze ook in ´zij´ en ´wij´?
Voelden ze ook de grond onder hun voeten wegzakken, toen het laarzenvolk hier binnen marcheerde, onze havens en steden plat gooiden met bommen. Of zagen ze hun kans schoon om ook ´s een rol van betekenis te spelen? Wat macht te gebruiken? Iemand de les te lezen en schoon schip te maken?
Achteraf bekijken is altijd makkelijker, omdat je stomweg meer informatie en overzicht hebt...
Ik zie soms griezelig veel parallellen met nu. En ik weet niet, wat ik er bij voel, wat ik er van denken moet.
Mijn zwart-wit is grijzer geworden. 65 jaar is weggevallen. We staan voor dezelfde vragen, dezelfde keuzes als onze ouders en grootouders. Er is niet zoveel veranderd. Wat een rotboek! Wat een prachtboek! Terug met het neus op de feiten. Weg zwart-wit, hallo grijs.